Jak rozmawiać z dziećmi na trudne tematy

“Dziecko jest cudzoziemcem, nie rozumie języka, nie zna kierunku ulic, nie zna praw
i zwyczajów. […] Potrzebny przewodnik, który grzecznie odpowie na pytanie.”

Janusz Korczak

Trwająca woja na Ukrainę, spowodowała dezorganizację dotychczasowego życia. Temat wojny, który przez lata nie był poruszany w rozmowach z dziećmi, w wyniku braku potrzeby (pokój w Europie) lub był bardzo odległy (Bliski Wschód), albo znajdował się w obszarze fantazji: dziecięcych zabaw lub gier komputerowych. W obecnym czasie stał się przewodnią kwestią w naszych rozmowach. To z czym borykają się dziś Rodzice, Opiekunowie
i Nauczyciele, to z odpowiedzeniem sobie na pytanie: Jak rozmawiać z dziećmi na temat wojny, śmierci, oraz emocji, które pojawiają się w wyniku poczucia zagrożenia
i narastającego lęku?  

W tym artykule postaramy się  odpowiedzieć  na to pytanie. Przedstawimy ogólne zasady prowadzenia rozmów z dziećmi. Przyjrzymy się obszarowi emocji zarówno dzieci jak i dorosłych, a także przedstawimy jaką wagę ma dbanie o dobrostan fizyczny i psychiczny w tak trudnym czasie. 

ZASADY ROZMÓW Z DZIEĆMI:

1. Nie udawajmy, że problemu nie ma.

Fakt jest taki, że na Ukrainie trwa wojna. Wiele osób traci domy i majątki, osoby bliskie, musi opuścić kraj. W wielu polskich domach przyjmowani są Uchodźcy, a atmosfera panująca
w nich jest nasycona smutkiem, lękiem i poczuciem zagrożenia. Dodatkowo, poprzez media jesteśmy zalewani dużą ilością informacji o trwającej wojnie. To również ma wpływ na przeżywanie i funkcjonowanie w codziennym życiu. Dzieci w zależności od wieku mogą nie rozumieć wielu rzeczy i informacji jakie słyszą. Ale fakt jest taki, że dzieci słyszą, widzą i czują. W obliczu tego, nie należy zaprzeczać z nimi w rozmowie i udawać, że “ dinozaura w salonie nie ma”. Nie chodzi o to, by dokładnie opowiadać i zdawać im relację, ale by opisywać, tłumaczyć w sposób ogólny, to co się dzieje i dlaczego. 

2. Ogólnie odpowiadajmy na zadane pytanie przez dziecko.

Rozmawiając z dzieckiem ważne jest by kierować się zasadą ogólności i nie wybiegania
w przyszłość. Gdy dziecko zadaje pytanie, na przykład: Co to jest wojna? To należy
w najbardziej możliwie ogólny sposób, mu na to odpowiedzieć, np. „wojna, to taki czas, kiedy ludzie ze sobą walczą z użyciem broni”. Dopóki dziecko nie zapyta, nie należy wdawać się w szczegóły i opowiadać o możliwych konsekwencjach wojny. Często wystarczy im taka ogólna odpowiedź. Jeżeli chodzi o nastolatków, to już można  z nimi dyskutować o tym co się dzieje, ponieważ są one bardziej rozwinięte w sferze poznawczo
- emocjonalnej. Same mogą inicjować rozmowy na temat wojny, ponieważ mają dostęp do tych informacji. Jednak ważne jest, by nie obarczać ich własnymi obawami i nie dopuszczać do rozmów, gdzie szczegółowo opowiada się o wojnie, ponieważ to ma wpływ na narastanie lęku i poczucia zagrożenia. Może to powodować powstanie objawów takich jak: bezsenność, napięcie, wzrost paniki, agresywność w zachowaniu i inne. 

3. Ograniczmy dostęp do medialnych treści związanych z wojną.

U osób dorosłych narasta lęk i poczucie zagrożenia poprzez bardzo częste oglądanie
i słuchanie wiadomości dotyczących wojny. Te wzmożone emocje, mogą powodować też wystąpienie paniki i dezorganizować ich codzienne życie. Tym bardziej pozwalanie dzieciom na to, by patrzyły na obrazy lub słuchały treści, na które nie są gotowe w wyniku wieku, jest dla nich bardzo szkodliwe. Może to wywoływać u nich: wzrost napięcia, zachowania agresywne, płaczliwość, koszmary senne, moczenie nocne, brak apetytu i inne. Dla wspólnego dobrostanu psychicznego ograniczmy więc dostęp dzieciom ale również sobie do negatywnych, a przez to nieprzyjemnych treści medialnych. 

Ważne

Jeśli do momentu przeczytania tego artykułu, nie stosowałeś się do tych zaleceń lub
w nieodpowiedni sposób mówiłeś lub milczałeś na ten temat - wiedz, że w każdym momencie możesz zmienić swoją retorykę wobec dziecka. 

ZASADY DBANIA O EMOCJE:

1. Prawo do przeżywania i nazywania emocji.

W tak trudnym czasie osoby dorosłe mają prawo przeżywać różnorakie emocje. Warto zatrzymać się na sobie i dać sobie prawo do smutku, płaczu, nostalgii. Pamiętajmy także, że dzieci odbierają nasze emocje, wyczuwają napięcie emocjonalne lub panujący smutek. Dlatego pozwalajmy im to przeżywać, uczmy je nazywać te emocje. Nie negujemy, że nie mają prawa czegoś czuć, na zasadzie “to nie jest powód do złości “. Stosujmy tę zasadę również do siebie. 

2. Konstruktywne wyrażanie emocji.

Dzieci uczą się wyrażać emocje na zasadzie modelowania. Poprzez obserwację bliskich, naśladują ich zachowania. Dlatego niezwykle ważne jest, by osoby dorosłe zwracały uwagę na sposób wyrażania tego, co czują. Niech przeżywanie emocji nie  będzie krzywdzące dla nikogo (sięganie po używki w celu regulacji napięcia, krzyki, przemoc – również psychiczna, izolacja).  Pokazujmy więc dzieciom jak się wyraża konstruktywnie emocje, na przykład smutek - łzy, złość- bieganie (wysiłek fizyczny), strach -  rozmowa. 

3. Bliskość w relacji.

Nie zapominajmy również o tym, jak ważną rolę pełni dobry dotyk w życiu dziecka. 

Mowa tu o przytulaniu. Wiadomo, że jest ono przeznaczone dla rodziców lub opiekunów dziecka. Bliskość cielesna wyrażana w taki sposób jest niezwykle ważna. Poprzez to, dziecko czuje się akceptowane i bezpieczne, jest to jeden  z najważniejszych języków  miłości w wieku dziecięcym. Pamiętajmy, że gdy nieprzyjemne uczucia  narastają, przytulenie często jest “lekiem” na ich uśmierzenie. 

4. Dbanie o wspólny czas.

Spędzanie wspólnego czasu z dzieckiem może być miejscem odczuwania przyjemnych emocji i stanów takich jak: radość, wdzięczność, poczucie szczęścia. To sprzyja również przekierowaniu uwagi na bodziec pozytywny. Dzięki temu, obniża się poziom odczuwanego lęku i stresu - co może wpływać na polepszenie jakości samopoczucia w codziennym funkcjonowaniu, zarówno dla dorosłych jak i dzieci. 

KILKA RAD DLA POPRAWIENIA DOBROSTANU FIZYCZNEGO
I PSYCHICZNEGO: 

• Zapewnij dziecku dostęp do kontaktu z grupą rówieśniczą. 
• Pozwól mu na czas zabawy - to nieodłączny element jego rozwoju.
• Zorganizuj wspólny czas czytania książek, w tym “bajek terapeutycznych”. Pomagają one dziecku zrozumieć występujące zjawiska, w sposób bezpieczny dla jego sfery psychicznej i emocjonalnej.
• Dbajcie o sferę aktywności fizycznej, na przykład: spacer i zabawy na świeżym powietrzu.
• Spożywajcie pełnowartościowe posiłki. 
•  Wykonujcie sami te czynności, które sprawiają Wam przyjemność, na przykład relaksowanie się poprzez słuchanie muzyki, czytanie książek, aktywność fizyczna, kąpiel, dobry czas z innymi, rozmowa o rzeczach przyjemnych.
• Pamiętaj, że: “szczęśliwy dorosły = szczęśliwe dziecko”. Dlatego warto
  w tym trudnym czasie zadbać o siebie. Zachęcamy do przeczytania artykułu na naszej stronie pt. “Patrząc na swoją codzienność, w obliczu wojny. Jak sobie radzić z poczuciem zagrożenia, lękiem i innymi emocjami?”, w którym podpowiadamy jak można to zrobić. 

Na zakończenie przypominamy, że dzieci są istotami, które widzą, słyszą i czują - dlatego zwracajmy uwagę na przekazywane im obrazy, wiadomości i emocje. Pamiętajmy, że rozmowa stanowi pomost między światem dorosłego, a dziecka. Dlatego tak ważna jest jej jakość. 

“Każdy powinien mieć kogoś, z kim mógłby szczerze pomówić, bo choćby człowiek był nie wiadomo jak dzielny, czasami czuje się bardzo samotny.”

 Ernest Hemingway